Hoe het begon
| Datum: | 28/5/’21 | Initialen: | SVDB |
| Plaats: | Nijlen | Reg.nr.: | 1781-1783 |
| Soort | grutto x 3 | Juv. / Adult | |
| Gewicht: | V / M | ||
| Reden Opname: | Bijna omver gemaaid door boer. Geen ouders in de buurt. |
Bovenstaande informatie lees ik op de fiche aan een van de grote grijze bakken in de verzorgingsruimte van het VOC. ‘Om het uur voederen’, staat er in vette letters bij. Onder de gloeilamp staan drie kuikens dicht bij elkaar. Op de voederschotel gevuld met aarde leg ik een tiental meelwormen. De kuikens pikken ze moeiteloos een voor een met hun dunne lange snavel op. Grutto’s!
Al enkele jaren rijd ik vanaf april naar het Turnhouts Vennengebied, om aldaar met de komst van de eerste grutto’s het begin van de lente te vieren. Ik bewonder hun schoonheid en word op slag verliefd als ik hen hoog boven mij hoor roepen: ‘gudde-GRUT-too gudde-GRUT-too gudde-GRUT-too.’ Deze jongen zijn slechts enkele dagen oud wanneer ik ze die maandagavond 31 mei aantref op het VOC. Ik stuur Ignace, de huisringer van het VOC, een bericht met de vraag of hij mij wil verwittigen als hij deze jonge vogels komt ringen. Zijn mond moet zijn opengevallen van verbazing toen hij las dat deze grutto’s uit Nijlen kwamen. ‘Dat kan niet!’, stuurt hij terug, ‘In Nijlen zitten geen grutto’s!’
Een foto brengt duidelijkheid. De grutto’s blijken wulpen te zijn. Vanaf dat moment ga ik bij elk bezoek aan het VOC koortsachtig op zoek naar de verschillen tussen een grutto- en een wulpenjong. Ik weet dat de wulp makkelijk te herkennen is aan zijn gekromde snavel. Maar deze snavels zijn loodrecht. Ik neem er thuis de Lars Svensson Vogelgids van Europa bij: Grutto, juveniel, hals en borst met kaneelbruine of oranjebruine zweem. Wulp, juveniel, fijn gestreept op zijborst. Mijn kennis van jonge vogels schiet te kort. Ik kan geen onderscheid maken tussen een wulp en een grutto van een paar weken oud.
Er zit niets anders op dan te wachten tot de kenmerken duidelijker worden naarmate de jongen groeien. En inderdaad, op 25 juni is het duidelijk: Onmiskenbaar, wulpen! Een uit dons ontsproten grijsbruin verenkleed met fijn gestreepte zijborst kan de licht gekromde snavel maar met moeite bijhouden. Op lange grijze poten lopen de vogels zenuwachtig heen en weer in de buitenkooi van het VOC.
Donderdag 8 juli om 10.30 u sta ik aan het VOC met mijn fototoestel. Kjell Janssens werkt voor het INBO (Instituut voor Natuur- en Bosonderzoek) en is gespecialiseerd in het zenderen en ringen van heel wat vogelsoorten waaronder bruine, grauwe en blauwe kiekendief en velduil. Griet Nijs is gedragsbiologe en werkt als wetenschappelijk onderzoeker bij Natuurpunt Studie. Ze leidt momenteel een onderzoeksproject (met steun van provincie Vlaams-Brabant) waarbij het broedsucces en habitatgebruik van een 20-tal wulpenbroedparen in Vlaams-Brabant in kaart worden gebracht. Kjell en zijn collega Geert Spanoghe brengen hiervoor onder meer GPS-zenders aan op de vogels.Dit project zet daarnaast ook in op nestbescherming in samenwerking met lokale landbouwers.
Elke wulp telt
Het gaat slecht met de wulp. In Vlaanderen zijn naar schatting nog slechts zo’n 170-230 broedparen te vinden. Dat is meer dan een halvering ten opzichte van de 500-600 broedparen die in het begin van de 21ste eeuw in Vlaanderen broedden.
Onderzoek wijst uit dat de afname van de populatie wulpen vooral te wijten is aan slechte broedresultaten. Broedparen hebben het bijzonder moeilijk om hun jongen groot te krijgen. De intensivering van de landbouw zorgt voor een achteruitgang van de kwaliteit van hun broedgebieden. Frequente maaibeurten geven nesten en jongen weinig kansen. Ook het verdwijnen en verdrogen van ondiepe plassen, sloten en greppels, die voedsel- en schuilmogelijkheden bieden, spelen een rol in de achteruitgang van de soort in Vlaanderen. Natuurlijke vijanden als buizerd, vos en marterachtigen profiteren van wijzigingen in het landschap. Ze nemen toe in aantal en in soorten en zijn zo mee verantwoordelijk voor de dramatische achteruitgang van de wulp.
Wulpen leggen hun eieren in een nestkuiltje in de grond. Stroomrasters die de eieren beschermen tegen vossen bieden jongen betere overlevingskansen, maar zijn geen garantie voor broedsucces. Ook slechte weersomstandigheden zorgen ervoor dat de eieren niet uitkomen. Zelfs in de beste omstandigheden overleeft slechts zo’n 30% van de vliegvlugge jongen hun eerste levensjaar. Wulpen zijn nestvlieders. De jongen verlaten binnen de twee dagen het nest en zoeken dan zelf hun voedsel. Dat maakt ze kwetsbaar voor roofdieren. Door onderzoek weten we steeds beter hoe we de wulp kunnen helpen. De kennis die verzameld wordt door het ringen en zenderen van wulpen biedt meer inzicht in de ecologische noden en schept kansen voor een betere bescherming en behoud van de soort.
Ringen en zenderen
Dat de wulpen op het VOC vandaag geringd worden en eentje een zender krijgt, is dan ook een speciale aangelegenheid.
Ik neem foto’s van de actie terwijl Kjell, Griet en Ignace met de grootste concentratie en kennis van zaken de beide wulpen van het nodige onderzoeksmateriaal voorzien. Beide jongen worden gewogen. Kjell bindt het zwaarste jong zorgvuldig een GPS-zender op de rug. Deze laat toe de locatie van het dier te volgen. Griet vertelt dat ze liefst een mannetje zenderen omdat die het langst bij de kuikens in het broedgebied blijven en eventuele invloed op de eileg in de toekomst zo vermeden wordt. Ze bevestigt een gele projectring aan de linkerpoot, alsook de metalen wetenschappelijke ring. Een witte plastic kleurring met een unieke 4 lettercode komt aan het rechterbovenloopbeen. Griet meet de kop-snavellengte, de vleugellengte en de lengte van de snavel.
Wulp 1 weegt 540 g en heeft een zender. Het ringnummer is L178332. Op de kleurring staan de letters EAJT. De kop-snavellengte is 124,1 de vleugellengte 244 en de snavel 77,9. Wulp 2 weegt 450 g en draagt het ringnummer L178331. EAJK staat op de kleurring. Kop-snavellengte bedraagt 107,1. De vleugellengte is 252 en snavellengte 65,5.
De weg naar de vrijheid
De vraag die zich stelt is: Waar laten we de wulpen vrij? Waar hebben ze de meeste kans op overleven? De beste omgeving voor de opgroeiende kuikens is vochtig kruidenrijk grasland met een open, gevarieerde structuur. Hier vinden ze dekking en voldoende voedsel. Deze kuikens hebben het voordeel toch enkele dagen in het wild te hebben doorgebracht voor ze op het VOC terechtkwamen. Het vergroot hun kansen.
Hoewel jonge wulpen bij voorkeur worden losgelaten in het broedgebied waar ze vandaan komen, kozen we hier voor een andere optie. De meeste volwassen wulpen hebben op dit tijdstip inmiddels de broedgebieden verlaten. De jongen kunnen dan niet meer mee profiteren van de terreinkennis van hun volwassen soortgenoten. Het is dus beter ze los te laten in een gebied waar nog wel andere wulpen aanwezig zijn.
Kjell stelt voor om ze naar Doelpolder Noord te brengen. Dat is een brok natte natuur in de kern van Grenspark Groot Saeftinghe vlakbij de koeltorens van Doel. Het is ingericht als weidevogelgebied met brakwaterschorren en natte weilanden. Kjell wil ze daar vrijlaten binnen een afgerasterd gebied waar wulpen, tureluurs, grutto’s en andere weidevogels ongestoord verblijven. De hoop is groot dat deze jonge wulpen zullen aansluiten bij de volwassen wulpen op hun najaarstrek.
Zo gezegd, zo gedaan. Griet laadt de bak met de twee wulpen in haar wagen. We volgen Kjell richting Doel. We rijden de Zoetenberm op. Kjell opent de afrastering. We stappen enkele meters het gebied in. Ik film het gebeuren. Kjell en Griet nemen elk een vogel uit de bak. Ze zetten ze voor zich neer op de grond. ‘Klaar?’ ‘Ja!’, zeg ik. Ze laten de vogels los. De wulp zonder zender vliegt direct op met een schreeuw. De eerste vlucht in alle vrijheid. Ik zie de wulp door mijn lens in een grote bocht vliegen over het weiland. Naast mij hoor ik een zacht gewapper. De gezenderde wulp slaat zijn vleugels uit. Ook deze is vertrokken.
De Witte
Gezenderde vogels voor onderzoek geeft men vaak een naam. Vandaag krijg ik de eer. Ik kies voor ‘De Witte’, naar Mieke De Wit, oprichter van VOC Neteland en naar het gelijknamige boek waarin Lewie Verheyden zich als jonge vogel een weg baant naar de vrijheid.
Wulpen in Beeld, VOC Neteland, 8 juli 2021
(tekst en foto’s: Ann)