tsjip

Let me tell you

‘bout the birds and the bees

And the flowers and the trees

And the moon up above

And a thing called ‘Love’

Dit alom bekende wijsje van Jewel Akens uit 1964 zoemt in mijn oren bij het zien van een voorbijvliegende bij. Het aantal wilde bijen neemt de laatste jaren sterk af door een tekort aan bloemen, een gebrek aan natuurlijke, wilde bloemen en het gebruik van pesticiden.

Desondanks telt België momenteel een 400-tal soorten wilde bijen. Elke soort beschikt over een sprekende naam, eigen kenmerken, specifiek gedrag en leefwijze. De zandbij (vosje, roodgatje) maakt een nest onder de grond, bij voorkeur onder een veld madeliefjes. De pluimvoetbij legt haar eitjes in voegen tussen tegels, de zwartgespoorde metselbij verkiest holle stengels (o.a. frambozenstruik), de behangersbij ‘behangt’ een holle houtgang met haar nageslacht en de wolbij verzamelt ‘wol’ van ezelsoor om haar nest mee te bouwen.

Een deel van de wilde bijen is heel sociaal. Ze leven in groep onder bewind van hun koningin. Koekoeksbijen zijn ware ‘homejackers’: Ze breken in in een bestaand nest van een andere bijensoort, plegen roofmoord en leggen eigen eitjes in de plaats. De ‘gastheer’ heeft niets in de gaten en de larve van de koekoeksbij kan zich te goed doen aan de voedselvoorraad. De grootste groep is die van de solitaire bijen. Zij hoeven niet te gehoorzamen aan de grillen van een koningin en leven als kleine zelfstandigen op hun eigen territorium.

Wonderwel slaagt elke bij erin bij de meest geschikte bloem te komen o.a. door het vermogen ultraviolet licht te zien. Dankzij de ultraviolette straling vinden bijen de bloemen met de meeste nectar. De liefdevolle communicatie tussen bloem en bij wordt beklonken met een exclusiviteitscontract. De andoornbij is met haar lange tong dol op de nectar van moerasanemoon. Met haar korte brede tong is de wormkruidbij te vinden op –u raadt het al- het boerenwormkruid.

Wie een bijenvriendelijke tuin wil, kiest best voor een variatie aan bloemsoorten: vlinder-, lip-,  scherm-en kruisbloemigen (witte klaver, kattenkruid, pastinaak, broccoli), composieten (paardenbloem), ruwbladigen (smeerwortel) en bloemen van de klokjes-, wilgen-, heide-, look-, rozen- en resedafamilie (rapunzelklokje, boswilg, appel, blauwe bes, bieslook, wilde reseda).

In naam van de liefde vermaak ik me deze zomer alvast met de bouw van een bijenhotel en sla bij het afrijden van het gazon een paar vierkante meter over. Volgend jaar rijd ik het gras niet meer af en kijk uit over een wilde bloemenwei! En dan…

Let me tell you…

Vannacht werd ik aangevallen door een leeuwin. Uit het niets sloop ze geruisloos over de bovenrand van de kast. Ze had de hoek rechts van mij al bereikt. Ik vluchtte. Misschien was het slechts een fractie van een seconde. De achtervolging op leven en dood leek uren te duren. Om mijn kostbare vel te redden schudde ik mezelf wakker.

De avond ervoor stond ik voor een kast roofvogels in de stille ruimte van het opvangcentrum voor vogels en wilde dieren. De collega’s laten het voederen van de roofvogels graag aan mij over. Ze weten dat dit de plek is waar ik het liefst vertoef. De kast is verdeeld in zes vakken. Als in een appartement verbleven daar links boven twee jonge blazende kerkuilen. Daaronder, op de tweede verdieping, wachtten acht hongerige steenuilen. Gelijkvloers zag ik de schim van de torenvalk door het matte plexiglas. De bewoners aan de rechterkant bestonden van boven naar onder uit een iets oudere steenuil, een volwassen buizerd en een piepjonge kerkuil. Behalve de torenvalk en de buizerd die net gegeten hadden, deelde ik in totaal zestien stuks dode muizen uit aan de dieren.

De kleine kerkuil van rechtsonder kon niet zelf eten. Ik nam hem voorzichtig uit zijn hok, opende zijn weke bek en bracht de kleine stukjes voedsel een voor een met behulp van een plastic pincet naar binnen. Hij slikte ze langzaam door. De blazende kerkuilen voederde ik in het hok. De ene bleef rustig zitten, terwijl de andere me bij elke aangereikte hap trachtte aan te vallen met zijn nog onvolgroeide poten en klauwen.

Om er zeker van te zijn geen enkele over te slaan, nam ik elk van de acht steenuilen apart. Nog voor ze het eten aangereikt kregen, hoorde ik het klikken van hun naar voedsel happende bekken. De laatste muis bewaarde ik voor de eenzame steenuil van rechtsboven.

Mijn taak zat erop. Ik bibberde wat na. Ik had genoten van elke hap die ik hen gaf, maar hapte nu zelf naar adem. Het blijven tenslotte roofvogels.

In Planckendael werden op acht juni de ooievaarsjongen geringd. De kolonie bestaat daar nu uit meer dan 150 ooievaars. Tijdens het ringen blijven de kuikens roerloos liggen in het nest. Zo beschermen ze zich tegen een mogelijke aanval van roofvogels. Mijn schrik was compleet overbodig. Jonge vogels wachten doorgaans gewoon op hun eten. Bovendien vallen roofvogels alleen bewegende prooien aan.

Volgende week sta ik als een monnik voor het appartement. Ik beweeg zo min mogelijk. De dieren zullen rustig blijven en er zal ’s nachts geen leeuwin op mijn kast verschijnen. Mocht dit ooit het geval zijn, sla ik niet op de vlucht, maar blijf roerloos liggen.

Het was een leeuwin, geen leeuw. Vannacht had ik mezelf aangevallen.

Vierduizend driehonderdtwintig las ik op het scherm van mijn laptop. Dat is het aantal insecten dat een zwaluw per dag naar binnen speelt. Ik begon spontaan te slikken. Als brave huismoeder op je terras, genietend van een zwoele avond, verwacht je niet meteen een massamoord.

Aan de rand van het schuifraam kropen de mieren: soldaten, verkenners en slavenhalers. Een mierenkolonie opereert als een onverschrokken bataljon. Gevleugelde monsters stijgen op in bruidsvlucht. De koningin kiest haar minnaar. Met de paring geeft ze hem de doodsteek. Ze bijt zichzelf de vleugels af en begint aan de leg van haar koninkrijk.

Een beest met gigantische antennes bleef hangen op ctrl. Daar zat een plakker op mijn toetsenbord. De antennes zijn reuksprieten waarmee mannetjes de geslachtsferomonen van de vrouwtjes opsporen. Zo vinden ze elkaar.

Licht beledigd richtte ik me tot de plakker: ‘Een huismoeder is toch geen insect?’ Merkwaardig genoeg kreeg ik antwoord. Voor mij op de tafel landde een huismoeder. Ontsteld ging ik naar binnen. Ik trok het rolgordijn naar beneden. Iets zat me achterna: een volgeling!

Na zoveel liefde op één dag besloot ik nimmermeer een mot uit mijn kleerkast te verjagen.

Wie ooit onder de Menenpoort door is gewandeld, stapt er als een ander mens aan de andere kant uit. Wie ooit in het Flanders Field Museum de vijftig centimeter dikke stamschijf van de 240 jaar oude zomereik heeft gezien, kijkt nooit nog op eenzelfde wijze naar een boom.

In 1996 werd op het kasteeldomein van Elverdinge nabij Ieper een eewenoude zieke zomereik geveld. Op de rand van de houtschijf ontdekte men donkerblauwe vlekken. In grotere vlekken waren sporen van beschadigingen te zien. Dendrochronologen bestudeerden de jaarringen en stelden vast dat de vlekken in het hout samen vielen met de periode van de Eerste Wereldoorlog. De donkere verkleuring in het hout was het resultaat van een chemische reactie op munitie die de boom in 1917 en 1918 verwondde. De boom kwam tot leven rond 1760 en hield dus na de oorlog nog 78 jaar stand. De stamschijf is de laatste gewonde getuige van de verwoestende oorlog.

In de nacht van 23 op 24 mei 2020 werden een honderdtal eiken rond het bezoekerscentrum van natuurgebied De Liereman ‘geringd’. Een kenner ging te keer met een kettingzaag. Hij of zij wist dat bij een inkerving van meer dan 3 centimeter de sapstroom volledig onderbroken wordt en dit fataal is voor de boom. Met man en macht proberen vrijwilligers de bomen te redden door het zorgvuldig opvullen van de zaagsnede met schijfjes eikentakken en met veenmos. Het veenmos is steriel en houdt het vocht vast. Boomchirurgen, wetenschappers, vrijwilligers en brandweer zoeken wanhopig naar mogelijkheden om de bomen te laten overleven. Na de verwoestende brand in april dit jaar, waarbij 30 hectare veenmos is afgebrand, betekent dit een tweede zware domper voor het zo kwets- en kostbaar natuurgebied in de Kempen.

Een zomereik uit Elverdinge overleefde vier jaar lang het Duitse lange-afstandsgeschut, de aanhoudende granatenregen en de vliegtuigbommen. De opzettelijk beschadigde eiken in de Liereman zullen het misschien niet redden. Hij die dit op zijn of haar geweten heeft vergeet dat bomen ons meer vertellen dan alle mensen samen.

In mei 2020 verscheen het boek ‘Wat bomen ons vertellen, een geschiedenis van de wereld in jaarringen’ van Valerie Trouet. De Belgische topwetenschapper Valerie Trouet bestudeert als dendroklimatoloog al meer dan twintig jaar de klimaatverandering aan de hand van jaarringen van bomen. Trouet woont in Tucson, Arizona en is hoogleraar dendrochronologie aan de Universiteit van Arizona.